SŁOWNICZEK CZYTELNIKA
A
adnotacja - krótka informacja o treści i przeznaczeniu książki - może znajdować się na skrzydełku obwoluty, na ostatniej stronie okładki lub na odwrocie karty tytułowej.
aneks - dodatek uzupełniający tekst książki ściśle związany z jego przeznaczeniem i treścią, w postaci map, wykresów itp.
autor - twórca dzieła literackiego lub naukowego, także dzieła sztuki, dzieła technicznego.
B
beletrystyka - utwory literatury pięknej, głównie powieści, opowiadania, nowele, często o charakterze rozrywkowym.
bibliofil - miłośnik, znawca i zbieracz rzadkich i cennych książek jakiegoś autora albo z pewnego zakresu tematycznego.
bibliofilstwo - zamiłowanie do zbierania książek, kolekcjonowania rzadkich i cennych druków.
bibliografia – uporządkowany spis dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
biblioteka - (od greckiego bibliotheke gdzie biblion to książka) oznacza zbiór książek i innych materiałów źródłowych. Biblioteka to instytucja społeczna, która gromadzi, przechowuje i udostępnia materiały biblioteczne oraz informuje o materiałach bibliotecznych swoich i obcych. W innym znaczeniu jest to także nazwa samego budynku, zawierającego zbiory biblioteczne. Oprócz samych zbiorów, często równie cennym źródłem informacji są ich katalogi.
Biblioteka Aleksandryjska - największa biblioteka świata starożytnego założona w Aleksandrii przez Ptolemeusza I Sotera za radą Demetriusza z Faleronu (datuje się to wydarzenie na lata około 350-283 p.n.e.). Składała się z biblioteki wielkiej, zwanej Bruchejonem (od dzielnicy Aleksandrii), mieszczącej się przy Musejonie, i z biblioteki małej, czyli Serapejonu (zbiory jej znajdowały się w świątyni Serapisa). Zgromadzono w niej prawie całe piśmiennictwo greckie, a także etiopskie, hebrajskie, indyjskie, perskie. Całość zbiorów liczyła od 400 tys. do 700 tys. zwojów rękopiśmiennych (Serapejon ok. 43 tys.). Biblioteka Aleksandryjska została całkowicie zniszczona. W 2002 otwarto Nową Bibliotekę Aleksandryjską.
biblioterapia - terapia wykorzystująca książki, polega na czytaniu określonych fragmentów książek w celu wywołania pożądanej reakcji u chorego.
biografia autora - dane dotyczące życia i twórczości autora książki.
C
cymelia - grupa zbiorów bibliotecznych szczególnie cennych (np. rękopisy średniowieczne, inkunabuły), udostępniana często tylko w postaci zapisów techniki cyfrowej.
czasopismo - publikacja wydawana okresowo, w pewnych stałych terminach (od tygodnika do rocznika). Każde czasopismo ma swój stały tytuł i wygląd (czyli tzw. szatę graficzną). Posiada ponadto numerację ciągłą oraz niezbyt często zmieniający się format i objętość, zawierający materiały wielu autorów i określoną tematykę.
dedykacja - formuła napisana lub wydrukowana zwykle na pierwszej stronie książki albo tuż po tytule, w której autor, wydawca lub drukarz ofiarowuje komuś swoje dzieło.
E
e-book, książka elektroniczna - cyfrowa wersja książki rozpowszechniana głównie przez Internet.
ekslibris - artystycznie skomponowany znak własnościowy książki z imieniem i nazwiskiem właściciela księgozbioru (lub np. stylizowanymi inicjałami), lub z nazwą instytucji.
encyklopedia - wydawnictwo naukowe lub popularnonaukowe obejmujące zbiór wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy lub z jednej dyscypliny, opracowane w postaci krótkich artykułów zawierających ogólne informacje na dany temat, uszeregowanych najczęściej w porządku alfabetycznym.
errata - wykaz błędów w treści publikacji poligraficznej, które zostały zauważone dopiero po wydrukowaniu nakładu wraz z ich sprostowaniem, dołączony do każdego egzemplarza nakładu, zwykle w postaci oddzielnej kartki, jako wkładka lub wklejka.
F
fiszka - kartka do sporządzania notatek.
G
gazeta - rodzaj wydawnictwa ciągłego, czasopismo ukazujące się częściej niż raz w tygodniu, najczęściej codziennie – w rozumieniu wszystkich dni roboczych.
H
hasło – wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej zaszeregowaniu w słowniku, encyklopedii, katalogu, bibliografii itp.
I
indeks - alfabetyczny spis tematów, terminów naukowych, nazwisk, miejscowości itp. omawianych, poruszanych lub przytoczonych w danym dziele, umieszczony zwykle na końcu tego dzieła, z podaniem stron, na których każdą pozycję spisu można znaleźć; skorowidz.
inicjał – 1. Początkowe litery imienia i (lub) nazwiska. 2. Pierwsza litera utworu (lub jego części) wyróżniająca się wielkością lub zdobieniem.
inkunabuł - każdy druk wydany przed rokiem 1501.
introligator - rzemieślnik zajmujący się ręcznym oprawianiem różnych wydawnictw oraz zdobieniem opraw (głównie zabytkowych), pracownik drukarni (oprawa książek).
K
kapitałka – tasiemka lub skórka przyklejona do górnego i dolnego brzegu grzbietu książki przygotowanej do twardej oprawy.
karta katalogowa – pojedyncza karta o ustalonych wymiarach zawierająca opis książki lub innego obiektu należącego do danej biblioteki, zbioru.
karta tytułowa – strona, na której umieszczone są podstawowe informacje o książce: nazwisko autora, tytuł, nazwiska współtwórców książki, adres wydawniczy.
katalog - to spis obiektów, dokumentów należących do określonego zbioru, opracowany według ustalonych zasad.
katalog alfabetyczny – gromadzi opisy katalogowe książek ułożone w porządku alfabetycznym według haseł autorskich i tytułowych.
katalog tytułowy – rejestruje wszystkie jednostki danego zbioru bibliotecznego w porządku alfabetycznym , jednak podstawą szeregowania jest tytuł dzieła.
katalog UKD – jest katalogiem systematycznym, który rejestruje wszystkie jednostki danego zbioru bibliotecznego, szeregując charakteryzujące je karty katalogowe wg Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
kodeks - jedna z form książki. Jest to zbiór kart złączonych (szytych, klejonych) na jednym z brzegów nazywanym grzbietem książki. Forma ta, stosowana od II w. n.e., jest obecnie najpopularniejszą formą książki.
książka – pewna liczba złożonych, zbroszurowanych i oprawionych arkuszy papieru, zadrukowanych tekstem literackim, naukowym lub użytkowym.
księgozbiór – zbiór rękopisów, książek, druków nagromadzonych dla celów czytelniczych.
L
leksykon - to słownik zawierający wiadomości encyklopedyczne, czyli łączy on cechy encyklopedii i słownika.
literatura - całokształt twórczości piśmienniczej danego narodu, epoki lub całej ludzkości.
M
manuskrypt – rękopis; każdy tekst utrwalony ręcznie, niezależnie od rodzaju pisma, materiału pisarskiego i techniki pisania.
motto - cytat, aforyzm, sentencja przytoczona na początku książki, poszczególnego utworu, czasem rozdziału, nawiązująca do treści dzieła.
N
nakład – liczba egzemplarzy jednego wydania opublikowanego utworu.
nota wydawnicza – informacja o okolicznościach wydania utworu.
Nowa Biblioteka Aleksandryjska - otwarta w 2002 r., podczas Światowego Dnia Książki. Została zbudowana na miejscu biblioteki starożytnej. Budowę rozpoczęto w 1997, jej inicjatorami byli rząd egipski i UNESCO. Biblioteka docelowo ma pomieścić 8 milionów woluminów.
O
obwoluta – dodatkowa okładka na wydawnictwo; wykonana z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj barwnie ilustrowana. Służy do celów reklamowych, informacyjnych i ochronnych.
odsyłacz – zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach, encyklopediach, słownikach, prowadzący do określonego terminu.
okładka – zasadnicza część oprawy wydawnictwa; zabezpiecza przed zniszczeniem oraz pełni funkcję informacyjną i ozdobną.
opis bibliograficzny – uporządkowany według określonych zasad zespół danych o dokumencie służących do jego identyfikacji.
opis katalogowy - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece sporządzony według określonych norm.
P
pagina - liczba wskazująca numer kolejny stronicy, umieszczona nad kolumną druku lub pod nią; żywa pagina - wiersz nad kolumną druku zawierający powtórzenie tytułu dzieła lub jego części, niekiedy skrót treści stronicy.
papirus - materiał pisarski, sporządzany w starożytności z włókien rośliny cibory papirusowej, głównie przez Egipcjan; zwój tego materiału z napisanym na nim tekstem.
pergamin - materiał pisarski wyrabiany ze skóry zwierząt; także: dokument pisany na tej skórze. Zaczął konkurować z papirusem w II w. p.n.e.
periodyk - czasopismo o stałej nazwie i ciągłej numeracji, ukazujące się w określonych odstępach czasu; pismo periodyczne.
posłowie - krótki tekst umieszczony na końcu książki, napisany przez autora, redaktora lub wydawcę, wyjaśniający nie poruszone w książce, jednak związane z jej treścią zagadnienia; posłowie pochodzące od wydawcy zapoznaje czytelnika z technicznymi problemami wydania książki.
prasa - ogół gazet i czasopisma.
przypisy - objaśnienia lub uzupełnienie tekstu głównego, umieszczone u dołu odpowiedniej strony lub przy końcu książki (oznaczone wyznacznikami cyfrowymi lub znaczkami* odsyłaczami).
pismo - zespół znaków graficznych będących znakami dźwięków lub pojęć; ogół liter składających się na dany alfabet.
R
rękopis - tekst, zwłaszcza utworu, dzieła, pisany ręcznie; obecnie: także maszynopis autorski przed wydrukowaniem; manuskrypt.
rewers - formularz do zamawiania książek i kontroli ich wypożyczeń, wypełniany przez czytelnika.
S
skryptorium – W klasztorze – pomieszczenie, w którym przepisywano ręcznie księgi. Zakonników zajmujących się rękopiśmiennictwem nazywano skryptorami lub skrybami. Scriptoria były też na dworach królewskich i przy katedrach.
słownik - zbiór wyrazów danego języka lub pewien wybrany ze względu na jakąś cechę jego podzbiór, w którym wyrazy ułożone są według jakiegoś porządku (najczęściej wg alfabetu) i którym często przyporządkowane są jakieś teksty, np. wyrazy o tym samym znaczeniu, tego samego lub jakiegoś innego języka, objaśnienia znaczenia realnego lub znaczenia etymologicznego (pochodzenie wyrazu), liczby określającej częstość użycia, poprawność itp.
spis treści - zestawienie zawartości książki (z oznaczoną stronicą lub stronicami zawierającymi dany temat).
starodruk – to książka wydana między 1501 a 1800 rokiem.
strona tytułowa - stronica książki zawierająca najważniejsze informacje: nazwisko i imię autora, tytuł książki, gdzie i kiedy książkę wydano, nazwisko i imię ilustratora, (tłumacza - jeśli książka jest tłumaczona z języka obcego).
sygnatura - symbol literowy informujący, w którym miejscu w bibliotece znajduje się dana książka.
T
trzon - część główna książki. Zawiera karty z tekstem ciągłym lub podzielonym na rozdziały, części. Może składać się z baśni, bajek czy opowiadań. Poszczególne strony są zazwyczaj ponumerowane.
U
Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna (UKD) – międzynarodowy system klasyfikacji rzeczowej nauk i dokumentów bibliotecznych, wykorzystywany w katalogach systematycznych, zbudowanych na zasadzie podziału dziesiętnego.
V
vademecum – książka zawierająca podstawowe wiadomości z wybranej dziedziny.
W
wolumen – pojedynczy oprawiony egzemplarz druku (książka)
wstęp – tekst umieszczony z reguły na początku utworu; napisany przez autora, wydawcę, tłumacza lub inną osobę; zawiera informacje dotyczące powstawania utworu oraz jego problematyki.
wydawca – osoba odpowiedzialna za merytoryczne przygotowanie publikacji.
wydawnictwo – instytucja organizująca proces wydawniczy.
wydawnictwo ciągłe – wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu, ukazujące się w określonych odstępach czasu – np. periodyki, wydawnictwa seryjne i zbiorowe
wydawnictwo informacyjne - wydawnictwo zawierające wiadomości z różnych dziedzin nauki lub życia, opracowane w układzie umożliwiającym szybkie dotarcie do poszukiwanej informacji; do tych wydawnictw należą encyklopedie, słowniki, leksykony, wykazy osobowe, bibliografie itp.
wyklejka - arkusz papieru służący do łączenia okładki z trzonem książki.
Z
zestawienie tematyczne – spis tematyczny, opracowanie zawierające bibliografię dokumentów na określony temat.
zwój - najstarsza forma książki, znana od IV tysiąclecia p.n.e. Najwcześniejsze są zwoje papirusowe (Egipt, Grecja), następnie zwoje pergaminowe (Rzym, Bizancjum) i papierowe (Daleki Wschód). Tekst pisano na wewnętrznej stronie zwoju w kolumnach o szerokości ok.35 znaków. Pełny tytuł dzieła (kolofon) umieszczano na końcu zwoju. Od II w. zwój był zastępowany przez kodeks. |
